Uitgebreid verslag Excursie Bosbeheer Hertme
Donderdag 19 juni 2025

Op donderdag 19 juni 2025  vond er een excursie plaats in het bosgebied bij Hertme georganiseerd door Staatsbosbeheer. Tijdens deze excursie gingen enkele boswachters van Staatsbosbeheer in gesprek met een aantal inwoners van Hertme over het bosbeheer in het gebied ten oosten van de Hertmeweg. In onderstaand verslag proberen we een beeld te geven van het besprokene deze avond. Er is ook een verkort verslag beschikbaar.

 Essentaksterfte en dood hout

Aan de oostzijde van de Hertmeweg is de essentaksterfte goed zichtbaar. Deze ziekte wordt veroorzaakt door een invasieve schimmel, die oorspronkelijk uit Azië komt. De schimmel tast vooral jonge scheuten en takken aan, waardoor bomen langzaam verzwakken. Uiteindelijk kan dit leiden tot afstervende kroonpartijen en zelfs het volledig afsterven van de boom.

De ziekte is sinds begin jaren 2010 sterk in opkomst in Nederland en heeft zich inmiddels over vrijwel alle essenbestanden verspreid. Er is op dit moment geen effectieve bestrijding mogelijk. Zowel jonge als volwassen bomen kunnen worden aangetast, al blijken sommige individuele bomen een zekere mate van resistentie te hebben.

De gevolgen voor het bosbeeld zijn aanzienlijk. In veel essenbossen vallen grote gaten in het bladerdak, bomen sterven af en het bos oogt rommelig en kaal. Staatsbosbeheer kiest er in dit gebied bewust voor om dode essen die geen direct gevaar opleveren, te laten staan. Dood hout is van grote ecologische waarde: het is een bron van voedsel en schuilplaatsen voor talloze insecten, schimmels, mossen en vogels zoals de specht. In een natuurlijk en gezond bos mag tot wel 40% van het hout dood of stervend zijn.

Het bos zal zich hier op natuurlijke wijze ontwikkelen. Er is al sprake van spontane verjonging: jonge boompjes van onder andere esdoorn, eik en berk nemen langzaam de opengevallen plekken over. Staatsbosbeheer kiest ervoor deze ontwikkeling af te wachten, ook al leidt dit tijdelijk tot een minder aantrekkelijk beeld. Deze aanpak past binnen de bredere visie op natuurlijk bosbeheer.

Onderkant formulier

Staatsbosbeheer kiest ervoor om dode essen die geen veiligheidsrisico vormen, te laten staan. Dood hout speelt namelijk een belangrijke rol in een gezond bosecosysteem: het is een leefgebied voor tal van insecten, vogels, schimmels en andere organismen. In een natuurlijk bos is ongeveer 40% van het hout dood of stervend. Er wordt geen herplant uitgevoerd; in plaats daarvan wordt de natuurlijke verjonging van het bos gevolgd.

Waterpeil en stuwenbeheer
Tijdens de excursie werd stilgestaan bij de waterstanden in het gebied. In 2024 was het waterpeil duidelijk hoger dan in voorgaande jaren. Op enkele plekken kan Staatsbosbeheer dit peil actief beïnvloeden via kleine stuwtjes. Door de wisseling in het boswachtersteam was er tijdelijk minder inzicht in de juiste sturingsmogelijkheden, maar inmiddels zijn de gemiddelde peilen helder in beeld en is het beheer daarop aangepast. Het onderhoud van enkele stuwen in het Hertmerbos wordt door Staatsbosbeheer zelf uitgevoerd.

Een goed afgestemd waterpeil is van groot belang voor de gezondheid en veerkracht van het bos. Te natte omstandigheden kunnen leiden tot wortelrot of verdrukking van bepaalde boomsoorten, terwijl te droge omstandigheden (zoals in recente droge zomers) zorgen voor stress bij bomen, meer uitval en een verminderde groei. Met name soorten als beuk en es zijn gevoelig voor droogte. Een juiste balans draagt bij aan een veerkrachtige bodem, een gezonde boomgroei en het behoud van een rijke ondergroei.

Daarnaast speelt waterbeheer een belangrijke rol in:

• Klimaatadaptatie: nattere bodems kunnen beter functioneren als spons bij hevige neerslag én als buffer bij droogte.
• Biodiversiteit: amfibieën, insecten, vogels en watergebonden plantensoorten zijn sterk afhankelijk van vochtige en natte biotopen.
• Bodemleven: bij het juiste vochtgehalte functioneren schimmels en micro-organismen beter, wat essentieel is voor de afbraak van organisch materiaal en een goede voedingsstoffenkringloop.

Kortom: het waterbeheer in het bos is niet alleen een technische, maar ook een ecologische sleutel tot duurzaam bosbeheer.

Bosbeheer in de komende maanden
In het bosgebied rond de Hertmerweg en omgeving voert Staatsbosbeheer verschillende beheermaatregelen uit. Deze zijn gericht op het versterken van de vitaliteit van het bos, het verbeteren van de veiligheid langs wegen en paden, en het vergroten van de biodiversiteit. Daarbij zoeken we continu de juiste balans tussen ecologie, recreatie en veiligheid. Hieronder lichten we de belangrijkste werkzaamheden en keuzes toe:

Versterking van het bos door nieuwe aanplant
Op enkele plekken wordt overwogen om het bos van de toekomst een handje te helpen door middel van aanplant van nieuwe boomsoorten. Daarbij kiezen we bij voorkeur voor inheemse of soorten, die beter bestand zijn tegen de veranderingen in het klimaat, ziektes, plagen en extreme weersomstandigheden zoals droogte en storm. Door te zorgen voor meer boomsoorten in het bos – zogenaamde menging – wordt het bos minder kwetsbaar voor verstoringen, zoals bijvoorbeeld droogte, natschade en/of ziekten.

Deze nieuwe soorten dragen bovendien bij aan een gezonde strooisellaag: de laag van afgevallen bladeren, takken en ander organisch materiaal op de bosbodem. De strooisellaag voedt het bodemleven, verbetert de bodemstructuur en speelt een belangrijke rol in de natuurlijke kringloop van voedingsstoffen. Een vitale bodem is de basis voor een biodivers en veerkrachtig bos.

Boomveiligheid langs drukke routes
Om de veiligheid te waarborgen, controleert Staatsbosbeheer jaarlijks de bomen langs drukbezochte wegen en paden, zoals de Hertmerweg, Groeneweg en diverse fietspaden. Tijdens deze boomveiligheidscontrole letten we onder andere op tekenen van instabiliteit, houtrot of afstervende takken.

Langs minder drukke wandelroutes gebeurt deze controle volgens een cyclus van eens per drie jaar. Op die manier kunnen we mogelijke risico’s tijdig signaleren en ingrijpen waar nodig – met behoud van zoveel mogelijk natuurlijke elementen in het bos.

Aandacht voor oudere beuken langs de Hertmerweg
Langs de Hertmerweg staan enkele monumentale beuken, die de laatste jaren in gezondheid zijn achteruitgegaan. Door herhaalde droge zomers ervaren deze bomen ‘droogtestress’, wat leidt tot afstervende takken, een dunnere kroon en verminderde vitaliteit. Er zijn een aantal beuken die op dit moment de eerste tekenen van aftakeling vertonen. Deze zijn nu geblest om te kappen. We zijn voornemens deze beuken te kappen in het najaar van 2025.

In 2022 is al eens geprobeerd om een aantal beuken te behouden door middel van kandelaberen – een snoeitechniek waarbij grote takken worden teruggezet tot stompen. Hoewel dit tijdelijk effect had, bleken de bomen onvoldoende herstelvermogen te hebben. Bovendien maakt de plotselinge blootstelling aan zonlicht (zogenaamde ‘zonnebrand’) de bomen extra kwetsbaar. Vanwege deze veiligheidsrisico’s is daarom besloten de beuken nu alsnog te verwijderen. Voordat deze werkzaamheden kunnen worden uitgevoerd zal er echter eerst een uitgebreide check moeten plaatsvinden m.b.t. de aanwezige kwetsbare fauna.

Houtoogst met oog voor bodem en recreatie
Medio juli start Staatsbosbeheer een dunning in delen van het Hertmerbos. Dit is een selectieve houtoogst, waarbij sommige bomen worden verwijderd om ruimte te maken voor toekomstbomen en natuurlijke verjonging. Door licht en ruimte te creëren, krijgen jonge bomen meer kans om op te groeien.

In het Hertmerbos hebben we met name in het beheer van de bosranden lange tijd niet veel gedaan. Het is niet gemakkelijk om ingrepen te kunnen doen vanwege de inrichting van het Hertmerbos. We menen dat we de werkzaamheden nu toch te moeten uitvoeren, om het bos ook voor toekomstige generaties in stand te houden.

De werkzaamheden voeren we bij voorkeur uit tijdens droge perioden, om schade aan de bodem en het bodemleven te beperken. Dat betekent dat we met de werkzaamheden willen starten vlak na het broedseizoen, na 15 juli dus. Vooraf zijn er speciale dunningspaden uitgezet waarover de machines zich verplaatsen. Zo blijft het aantal rijbewegingen beperkt en blijven kwetsbare delen van het bos, maar ook de klootschietbaan, zoveel mogelijk gespaard. We doen ons best om schade aan wandelpaden en overige overlast zoveel mogelijk te beperken.

Toch ontkomen we niet aan schade en overlast, bijvoorbeeld door plaatsen waar we het bos in moeten rijden. Zoals eerder geschreven, we willen het bos in stand houden en dat betekent dat we eens in de zoveel jaar ingrepen moeten doen. De inrichting van het bos maakt dat dit met heel wat uitdagingen gepaard gaat, maar we doen, samen met de uitvoerende bos-aannemer, ons best om de overlast en schade tot een minimum te beperken. Ons uitgangspunt is dat de werkzaamheden vanuit het weiland op de hoek van de Weerselosestraat en de Hertmerweg worden uitgevoerd. Daar zullen dan ook de stapelplaatsen voor het hout worden gesitueerd.

Fasering en toekomstbomen
De dunning vindt plaats in één aaneengesloten fase, zodat het bos niet herhaaldelijk wordt betreden. Dit voorkomt schade aan jonge opgroeiende bomen en beperkt de verstoring van bodem en fauna.

Sommige bomen zijn gemarkeerd als ‘toekomstboom’. Dit kunnen gezonde, vitale exemplaren met goede genetische eigenschappen zijn, maar evengoed ook dode bomen met een hoge ecologische waarde. Ze blijven staan en vormen op termijn de dragende structuur van het toekomstige bos. Tegelijk wordt stapsgewijs de Amerikaanse eik verwijderd – een uitheemse soort die relatief weinig ecologische waarde heeft voor inheemse soorten zoals insecten en vogels. In zijn plaats krijgen soorten die beter passen bij het natuurlijke systeem, meer ruimte.

Wat betekenen de markeringen op bomen?
In het bos zijn diverse gekleurde markeringen op bomen aangebracht. Deze zogenoemde ‘blessen’ helpen bij het uitvoeren van het bosbeheer. Ze betekenen het volgende:

• Oranje stip: de boom is geselecteerd om te worden geveld.
• Blauwe stip: dit is een toekomstboom en moet nadrukkelijk worden ontzien tijdens de oogst.
• Oranje streep: markeert een dunningspad – de route waarover machines rijden tijdens de houtoogst.

  

Amerikaanse vogelkers: niet altijd een plaag
De Amerikaanse vogelkers – in de volksmond ook wel ‘bospest’ genoemd – komt op veel plekken in het Hertmerbos voor. Staatsbosbeheer kiest ervoor deze soort niet overal actief te bestrijden. Alleen op plekken waar de soort echt dominant is of andere natuurdoelen belemmert, grijpen we actief in. Deze gerichte en weloverwogen benadering bespaart kosten én sluit aan bij natuurlijke processen in het bos. Zo werken we stap voor stap aan een gevarieerd en toekomstbestendig bos.

 

Klimop schadelijk voor bomen?
We krijgen regelmatig vragen over het beheer van klimop aan bomen. Ook tijdens deze excursie. De vraag is of klimop aan bomen schadelijk voor de gezondheid van bomen is of niet. Gewone klimop is in principe niet schadelijk voor gezonde bomen. Klimop is een wortelklimmer: hij hecht zich met hechtworteltjes vast aan de bast van bomen, maar dringt niet door in de boom en onttrekt geen voedingsstoffen – in tegenstelling tot bijvoorbeeld maretakken.

Klimop haalt voedingsstoffen dus voornamelijk uit de bodem, niet uit de boom. De plant gebruikt de boom puur als steun om omhoog te klimmen naar het licht. Klimop heeft nuttige functies in het bos:

• Het biedt schuil- en nestgelegenheid voor vogels zoals merels en winterkoninkjes.
• De bloemen bloeien laat in het jaar (september-oktober) en zijn dan een belangrijke voedselbron voor bijen en andere insecten.
• De bessen rijpen in de winter en zijn dan een waardevolle voedselbron voor vogels.
• Een klimopbegroeiing aan de voet van een boom beschermt de stam tegen schommelingen in temperatuur en uitdroging.

We maken een uitzondering als een boom al zwak of dood is, dan kan een dichte klimopbegroeiing bijdragen aan het omwaaien of versneld afbreken, omdat de extra windvang dan een rol gaat spelen. In zulke gevallen verwijderen we dan de gehele boom om risico’s te beperken.

Tot slot
We kijken terug op een zinvolle en waardevolle excursie. We danken de aanwezige inwoners voor hun belangstelling en bijdragen aan deze avond. Mochten er, naar aanleiding van dit verslag, of in de toekomst vragen of opmerkingen zijn, dan kunt u contact opnemen met Kees Jan Westra, boswachter publiek bij Staatsbosbeheer in Twente. Hij is te bereiken via 06-23868611 en via k.westra@staatsbosbeheer.nl